Nadmudrivanje oko Irana

NADMUDRIVANJE OKO IRANA

Prošlo je skoro 35 godina od „iransko-američkog razlaza” i može se reći da su se dve države ozbiljno udaljile jedna od druge. Današnje tenzije između Sjedinjenih Američkih Država ali i ostatka zapadnih zemalja sa Iranom tiču se primarno prirode “iranskog nuklearnog programa”. Dok ga Iran objašnjava mirnodopskim motivima odnosno proizvodnjom energije koja će mu omogućiti veći izvoz nafte i medecinske svrhe, Zapad strahuje da će osiromašivanje uranijuma dostići tačku u kojoj neće biti povratka i koja će od Irana stvoriti nuklearnnu vojnu silu. Strahove od potencijalnog razvoja atomske bombe u Iranu pored zapadnih zemalja dele i bliskoistočne arapske zemlje i Ruska Federacija a ponajviše Izrael koji ima najtvrđi stav kada se radi o davanju podrške pritiscima na Iran.

Aktuelni razvoj situacije, čini se, ne ide na ruku Izraelu, arpskim zemljama iz “Zaliva” ali ni Rusiji. Američka zainteresovanost za inicijalnim ublažavanjem tenzija u Izraelu i Saudijskoj Arabiji tumači se kao svojevrsna naivnost Obamine administracije. Sa druge strane ima i onih koji porede Obamu sa Niksonom a ajatolaha Hameneija sa Maoom i daju podršku dijalogu. Interesi Rusije su kompleksni obzirom da Rusija ima dobre bilateralne odnose sa Iranom ali i određenu zadršku po pitanju pacifikacije Irana koja bi Iran približila Zapadu. Sa druge strane Rusija se protivi razvoju vojnih nuklearnih kapaciteta u Iranu delom i zbog strahova da bi to oružje moglo doći u ruke islamskih fundamentalista prisutnih u Rusiji. Rusiji na određeni način odgovara “usporeni dijalog” obzirom na medijatorsku ulogu koju igra u razgovorima zapadnih sila i Irana. Ne treba smetnuti sa uma da Rusiji kao i Saudijskoj Arabiji ne bi išlo u prilog vraćanje Irana u “energetski posao” jer bi to moglo voditi smanjivanju velikih profita koje ove države ostvaruju delom i zahvaljujući energetskoj izolaciji Irana.

Ono što se može očekivati u bliskoj budućnosti jesu dalji pokušaji Vašingtona da mirnim putem zauzda Iran odnosno da trguje ublažavanjem ekonomskih sankcija za odustajanje od razvoja (vojnog) nuklearnog potencijala u Iranu. Rusija će, očekivano, ali sa puno opreza podržati dijalog što je i do sada činila i trudiće se da mudro balansira delom i zbog zajedničke pozicije Teherana i Moskve prema sirijskoj krizi i dijalogu Zapada sa Bašarom al Asadom. Najnezadovoljniji budućim dešavanjima biće tradicionalni konkurenti Izrael i arapske zalivske monarhije koje spaja zajednički strah od Irana. Izrael strahuje od nuklearnog napada iz Irana a Saudijska Arabija i njeni arapski susedi u Iranu pre svega vide velikog konkurenta za liderstvo u islamskom svetu (šiiti protiv sunita). Izrael je pokazao otvoreno nezadovoljstvo prema američkom pozivu na dijalog sa Iranom dok sličnu reakciju pokazuju i Arapi, naročito Saudijci koji su nezadovoljni i američkim odustajanjem od direktne vojne intervencije u Siriji. 

Ono što je evidentno jeste da Bliski istok i dalje igra izuzetno važnu ulogu na svetskoj geopolitičkoj pozornici i da su svi glavni međunarodni akteri igrači na toj sceni. Neki su direktni akteri, a neki poput pojedinih velikih sila pokušavaju da budu uspešni scenaristi i režiseri ili bar pažljivi posmatrači onoga što se dešava.

Branko Lazić,

01.12.2013.