Saudijci kao ključni igrači u suzbijanju ekspanzije ISIS-a?

Saudijci kao ključni igrači u suzbijanju ekspanzije ISIS-a?

Predsednik SAD-a B. Obama i saudijski kralj Abdulah

Ovih dana se sve više govori o intenziviranju obračuna SAD-a sa enigmatičnom vojno-političkom tvorevinom poznatom pod imenom Islamska država Iraka i Sirije/Levanta (ISIS / ISIL – eng) koja kontroliše severozapadni deo Iraka i severoistok građanskim ratom zahvaćene Sirije.

Uzavreli Bliski istok pojedini zapadni analitičari tamošnjih dešavanja gledaju i kroz vizuru odnosa SAD-a i Velike Britanije sa jedne strane i „petrolejskih apsolutnih monarhija“ sa druge strane. Konkretno, misli se na Katar, Kuvajt i još moćniju Kraljevinu Saudijsku Arabiju koja kontroliše oko 16% svetskih naftnih rezervi. Akcenat se stavlja na kompleksne odnose arabijskih monarhija sa pobunjenicima u Siriji uz fokus na finansiranje ekstremističke grupe Džabhat al-Nusre koja se bori proti Asadovih snaga. Pominju se milionske donacije iz Katara, Saudijske Arabije i Kuvajta pobunjenoj braći u Siriji. Naglašava se i da u tim zemljama ljudska prava imaju drugačije značenje i vrednovanje. Tako se kaže da u Kuvajtu sloboda govora predstavlja cilj kom se teži kao i da u tom emiratu žene bivaju diskriminisane po više osnova. Novinari zapadnih medija poput „Gardijana“ i „Vašington posta“ kažu i da je u Saudijskoj Arabiji od ISIS-ove likvidacije Džejmsa Folija izvršena smrtna kazna nad 22 lica među kojima su i oni optuženi za trgovinu drogom što je iz zapadne vizure neshvatljivo. Procenjuje se da je od 1985. godine do danas izvršeno oko 2.000 smrtnih kazni u Krajevini Saudijskoj Arabiji.

Rijad, glavni grad Saudijske Arabije, photo: reallycoolblog.com

Ipak, sve te apsolutne monarhije u kojima živi sunitska većina dugi niz godina predstavljaju važne bliskoistočne partnere zapadnih zemalja koje intenzivno sarađuju sa njima. Određeni autori su mišljenja da priča o ljudskim pravima na Bliskom istoku gubi značaj za London i Vašington ako se zna da se iz pomenutih monarhija sliva veliki kapital na tržišta Velike Britanije i Sjedinjenih Država. Zbog toga neuspeli eksperiment u Afganistanu 1980ih odnosno stvaranje Talibana nije minus Saudijskoj Arabiji dok god ulaže ogroman kapital na zapadnim tržištima. Radi se o ogromnim investicijama koje se broje stotinama milijardi dolara. Sa druge strane ne treba smetnuti sa uma da upravo Kuvajt, Saudijska Arabija, Katar i UAE kupuju ogromne količine oružja sa Zapada. Primera radi Velika Britanija izveze u Saudijsku Arabiju oružja u vrednosti od 1,6 milijardi funti godišnje dok dve zemlje imaju oko 200 zajedničkih kompanija sa kapitalom vrednim 17,5 milijardi dolara. Jake veze i ekonomsko-politički interesi iz kojih proizilazi razumevanje drugačijih društvenih standarda su evidentni.

Ono što se očekuje u predstojećem periodu jeste ofanzivan pristup SAD-a usmeren protiv ISIS-a odnosno podrška Iraku u obračunu sa pobunjenicima na severozapadu zemlje. Stvari postaju kompleksnije ako se uzme u obzir i potreba za mogućom saradnjom sa Bašarom al Asadom u Siriji u cilju uništavanja ISIS-a.

Za to je SAD-u svakako potrebna Kraljevina Saudijska Arabija koja ozbiljno revidira svoju podršku pobunjenicima u Siriji i brojni saudijski lideri uključiv i verske vođe vide ISIS kao neprijatelja broj jedan zvaničnog Rijada i susednih država. Zbog toga je Rijad izdvojio i stotinu miliona dolara namenjenih UN-ovoj kampanji protiv terorizma. No, budući koraci neće biti ni malo laki jer ISIS predstavlja vrlo nekonzistentnu i nepredvidivu tvorevinu sa kojom se SAD moraju obračunati ukoliko žele da zadrže uticaj u regionu. U tome im treba pomoć Saudijske Arabije koja je svakako najmoćnija i najuticajnija arapska država Bliskog istoka.

Vladari Kraljevine Saudijske Arabije (od 1932. do danas)

Rijad je pokazao spremnost i volju da se distancira i da osudi ekstremiste na poluostrvu ali jedna od teškoća sa kojima se Rijad suočava na duže staze jeste politička transformacija Kraljevine. Kralj Abdulah ima 90 godina i polako se približava kraju svoje vladavine. Oko njegove porodice se osećaju pritisci kako islamskih tako i sekularnih ekstremista. O unutrašnjim trvenjima u vladarskoj porodici teško je konkretnije govoriti jer porodica uspeva da sakrije, po mnogima, veoma prisutnu unutrašnju borbu za vlast. U toj borbi se, između ostalih, pominju imena princa Bandar bin Sultana, Mohameda bin Naifa, Sauda al Faisala ... Stvari se dodatno komplikuju obzirom da je krunski princ Salman (78) lošeg zdravstvenog stanja i već je kao njegov zamenik (od 27 marta 2014. god) imenovan princ Makrin bin Abdulaziz. Posebnu pažnju u tim previranjima privlači Bandar bivši ambasador Saudijske Arabije u SAD-u koji važi za izuzetno moćnog čoveka u obaveštajnim krugovima ali takođe važi i za osobu koju SAD smatraju relativno nepouzdanom i nepredvidivom navodi zapadna štampa.  

Nema sumnje da je Kuća Sauda pred izazovima unutrašnje transformacije ali pre svega pred izazovom suzbijanja sunitskog ekstremizma manifestovanog u ISIS-u koji je nadomak saudijskih granica. Stvari će se brzo odvijati a uspešnost u obračunu sa ISIS-om zavisiće najvećim delom od brzine reagovanja i uspešnog koordiniranja politike Rijada sa globalnim partnerom oličenim u Sjedinjenim Američkim Državama.

Branko Lazić,

14. septembar 2014.